1 - Binh-Khí Phát-Xạ

D. Kỵ-Xạ Đại-Việt
大越 騎射

Bắn Cung trên Lưng Ngựa

          Hai thành-ngữ « Bách Bộ  Xuyên Dương »  (Bai Bu Chuan Yang 百 步 穿 楊) và « Bách Phát Bách Trúng » (Bai Fa Bai Zhong 百 發 百 中) bắt nguồn từ câu chuyện thi bắn cung giữa Phan-Hổ và Dưỡng Do Cơ thời-đại Xuân-Thu Chiến-Quốc, khiến cho hai chữ « Xạ Liễu » (sheliu 射 柳) thành đồng-nghĩa với « sự điêu-luyện tài-năng của mình ».

           Về sau, người ta từ chỗ « Xạ Liễu trên bộ » thời Xuân-Thu bước qua môn « Xạ Liễu trên lưng ngựa », gọi là « Bách Bộ Xuyên Dương Xạ Liễu ».
           Bia bắn được thiết-kế bằng hai chùm nhành Dương-Liễu treo cao trên một cây Nêu dựng trồng trên mặt đất và cột dính đầu chùm nhành Dương-Liễu bằng một giải lụa. Lúc phi ngựa đến, mỗi xạ-thủ nhắm bắn một nhành dương-liễu. Mục-đích là bắn tung chùm dương-liễu ra và đưa tay đón bắt lấy trước khi nhành dương-liễu rơi chạm mặt đất. Người nào bắn rơi nhành dương-liễu và đón bắt được là chiếm giải nhất, người bắn rơi nhành dương-liễu mà không đón bắt được thì chiếm giải nhì.

           1 - Kỵ-Xạ nước Đại-Việt :

       Môn Kỵ-Xạ gọi là « Bách Bộ Xuyên Dương Xạ Liễu » là môn Kỵ-Xạ cực-kỳ khó-khăn đã được phát-huy dưới thời triều Nhà LÝ (1010~1225 CN) để huấn-luyện Kỵ-Binh Đại-Việt, mà thời Nhà TỐNG đã noi theo, do Thái-Diên-Khánh (Cài Yán Qìng - 蔡 筵 磬), quan Tri-Châu ở Hoạt-Châu (Huo Zhou - 活 州), phúc-trình tâu lên hoàng-đế Tống-Thần-Tông (宋 真 宗 - Song Zhen Zong, 1068~1085 CN) triều Nhà Tống.

      Đến thời triều Nhà TRẦN (1225~1413 CN) và những thời triều-đại sau, người ta đặt ra môn « Bách-Bộ Xạ Kim-Tiền », tuơng-đối dễ-dàng hơn môn « Bách Bộ Xuyên Dương Xạ Liễu » thời triều Nhà LÝ (1010~1225 CN).
       Bia bắn được thiết-kế dưới dạng đồng Tiền có lỗ vuông. Lệ là dựng ba tấm Bia, mỗi tấm Bia cách nhau một trăm bộ, người ứng-thí cưỡi ngựa buông cương cho ngựa phi, bắn ba phát tên vào lỗ vuông của đồng Tiền. Người nào được ba mũi tên trúng đích là chiếm giải Vô-địch, được hai mũi tên trúng đích là hạng Ưu, được một mũi tên trúng đích là hạng Thứ.
       Điều đáng lưu-ý là sau lần thi Cưỡi Ngựa Bắn Cung (Kỵ-Xạ), Kỵ-Sĩ Đại-Việt phải thi-triển Siêu-Pháp, hoặc Kiếm-Pháp, hoặc Thương-Pháp, hoặc Mâu-Pháp, trên lưng ngựa, đúng theo Tao-Thi trong cuộc Thi Tuyển Võ-Cử Trung-Cổ.

           3 - Cách-Thức Xạ-Tiễn trên lưng ngựa :

             Môn Kỵ-Xạ gồm có 13 cách-thức nằm trong ba lối Xạ-Tiễn cốt-yếu :

             a. - Tiền-Xạ : Có sáu cách bắn về phía trước, theo 6 góc độ khác nhau ;

             b. - Hoành-Xạ : Có ba cách bắn ngang, theo 3 góc đô khác nhau ;

             c. - Hậu-Xạ : Có bốn cách bắn về phía sau, theo 4 góc độ khác nhau.

Biểu-Đồ Kỵ-Xạ

             Ngoài ra, ngày nay môn Kỵ-Xạ còn áp-dụng 3 ba lối Xạ-Tiễn cốt-yếu nói trên trong việc Quán-Quân Kỵ-Xa, đó là :

             1. - Đơn-Xạ (單射) : Trên đoạn đường dài 120m, một tấm Bia được dựng cách khởi-điểm 90m dùng cho việc Hoành-Xạ trong 15 Giây (Mỗi một Giây dùng thêm sẽ bị trừ một điểm thi) ;

             b. - Tốc-Xạ (速射) : Trên đoạn đường dài 120m, hai tấm Bia được dựng xéo 45° cách khởi-điểm 60m dùng cho việc Tiền-Xạ và Hậu-Xạ trong 15 Giây (Mỗi một Giây dùng thêm sẽ bị trừ một điểm thi) ;

             c. - Liên-Tốc-Xạ (連速射) : Trên đoạn đường dài 160m, năm tấm Bia được dựng cách khởi-điểm 30m, 60m, 90m, 120m và 150m, dùng cho việc Hoành-Xạ trong 20 Giây (Mỗi một Giây dùng thêm sẽ bị trừ một điểm thi).

           4 - Luyện-Tập môn Kỵ-Xạ :

           Môn Kỵ-Xạ thông-thường được luyện-tập trên Mộc-Mã (木馬), hoặc hi-hữu thì trên Cơ-Mã (機馬), đặng hoàn-chỉnh thao-tác hiệu-năng, và rồi sau đó luyên-tập trên Chiến-Mã đặng áp-dụng nó trong thực-tiễn.

Cung Sao Thiêu Tiển
弓 稍 挑 箭

( Tín-Dụng Ảnh : Stephen Selby )

           Trên thế-giới hiện nay có tổ-chức hàng năm giải Quán-Quan Kỵ-Xạ. Tuy-nhiên, những cuộc Thi Cưỡi Ngựa Bắn Cung quan-trọng nhất thì được tổ-chức hàng năm tại Âu-Châu bởi Liên-Hội EOCHA (The European Open Championship of Horseback Archers), trụ-sở tọa-lạc tại tỉnh Usak nước Thỏ-Nhị-Kỳ (Turkey) và bởi Liên-Hội WHAF (The World Horseback Archery Federation), trụ-sở tọa-lạc tại tỉnh Sokcho nước Nam-Hàn (South Korea).

       .Quán-Quân Kỵ-Xạ - 冠 軍 騎 射